छत्रपती शिवाजी महाराज: एक स्फूर्तिस्थान

महाराष्ट्राच्या इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी कोरलेलं एक नाव, ज्या नावाने आजही प्रत्येकाच्या मनात अभिमान आणि स्फूर्ती जागृत होते, ते नाव म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज! केवळ महाराष्ट्राचेच नव्हे, तर संपूर्ण भारताच्या इतिहासातील एक अद्वितीय व्यक्तिमत्त्व म्हणून महाराज ओळखले जातात. त्यांचे जीवन, त्यांचे कार्य आणि त्यांचे विचार आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहेत.

स्वराज्याची संकल्पना आणि स्थापना:

 

शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी गडावर झाला. त्यांच्या आई, राजमाता जिजाऊ आणि वडील शहाजीराजे भोसले यांच्या संस्कारातून आणि मार्गदर्शनातून महाराजांमध्ये स्वराज्याची ज्योत प्रज्वलित झाली. जिजाऊंनी त्यांना रामायण, महाभारतातील वीर पुरुषांच्या कथा सांगून पराक्रम, न्याय आणि नीतिमत्तेचे धडे दिले. त्या काळात महाराष्ट्र परकीय सत्तांच्या जोखडात होता. रयतेवर अन्याय, अत्याचार होत होते. अशा परिस्थितीत महाराजांनी वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी रायरेश्वराच्या मंदिरात आपल्या मावळ्यांसोबत स्वराज्याची शपथ घेतली.

पराक्रम आणि दूरदृष्टी:

महाराजांनी अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत, मूठभर मावळ्यांच्या साथीने बलाढ्य शत्रूंना आव्हान दिले. तोरणा किल्ला जिंकून स्वराज्याचे तोरण बांधले. अफझलखानाचा प्रतापगडावरील निःपात, शायिस्ताखानाची लाल महालातील फजिती, आग्र्याहून सुटका यांसारखे अनेक प्रसंग त्यांच्या अजोड शौर्याची आणि बुद्धिमत्तेची साक्ष देतात.      

महाराजांचं शौर्य आणि बुद्धिमत्ता केवळ युद्धमैदानापुरती मर्यादित नव्हती. त्यांनी एक सक्षम प्रशासन यंत्रणा उभी केली. ‘अष्टप्रधान मंडळ’ हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे. त्यांनी जलदुर्गांचे आणि आरमाराचे महत्त्व ओळखून ते उभारले, ज्यामुळे स्वराज्याच्या सीमा समुद्रापर्यंत सुरक्षित झाल्या. गड-किल्ले हे स्वराज्याचे आधारस्तंभ होते आणि महाराजांनी त्यांची उत्तम निगा राखली.

रयतेचा राजा:

शिवाजी महाराज केवळ एक पराक्रमी योद्धेच नव्हते, तर ते एक आदर्श शासनकर्तेही होते. त्यांच्या राज्यात रयतेला न्याय मिळत होता. स्त्रियांचा आदर, मग त्या शत्रू पक्षाच्या का असेनात, हे महाराजांच्या चरित्राचं एक उज्वल वैशिष्ट्य होतं. त्यांनी सर्व धर्मांचा आदर केला आणि कोणावरही अन्याय होऊ दिला नाही. शेतकऱ्यांच्या हिताची काळजी घेतली, त्यांना संरक्षणाची हमी दिली. म्हणूनच ते 'रयतेचे राजे' म्हणून ओळखले जातात.

राज्याभिषेक आणि हिंदवी स्वराज्य:

६ जून १६७४ रोजी रायगडावर झालेला महाराजांचा राज्याभिषेक हा केवळ एका व्यक्तीचा नव्हे, तर मराठी माणसाच्या अस्मितेचा, स्वराज्याच्या सार्वभौमत्वाचा जयघोष होता. या घटनेने हिंदवी स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली गेली.

वारसा आणि प्रेरणा:

छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जीवन हे त्याग, शौर्य, दूरदृष्टी, न्यायप्रियता आणि प्रजाहितदक्षता यांचा संगम आहे. त्यांचे कार्य आजही आपल्याला मार्गदर्शक ठरते. त्यांनी पेटवलेली स्वराज्याची ज्योत आजही आपल्या मनात तेवत आहे. त्यांचे विचार आणि आदर्श आपल्याला सतत प्रेरणा देत राहतील.

महाराजांच्या चरित्रातून आपण आज काय शिकू शकतो? आपण त्यांच्यासारखे धाडसी, नीतिमान आणि आपल्या ध्येयाप्रती निष्ठावान बनण्याचा प्रयत्न करू शकतो. त्यांच्याप्रमाणे समाजातील प्रत्येकाला सोबत घेऊन, न्यायाने आणि सचोटीने आपले कार्य करू शकतो.

छत्रपती शिवाजी महाराजांना मानाचा मुजरा!

जय भवानी, जय शिवाजी!